Rehekuri Blackbuck Sanctuary : कर्जत : यंदा मे महिन्यातच अवकाळी पावसाने कर्जत शहर (Karjat City) आणि तालुक्यात तब्बल साडेतीनशे मिमी पावसाची नोंद दिली. या पावसाने अनेक माळरान हिरवाईने नटले असून रेहेकुरी अभयारण्यात (Rehekuri Blackbuck Sanctuary) तर गवताच्या हिरवळीने शालू पांघरत निसर्गप्रेमीचे लक्ष वेधले आहेत. विशेष म्हणजे या काळात वाळलेले गवत, ओसाड माळरान असे चित्र असते. परंतु पडलेल्या पावसाने हिरवळ उगवली असून अनेक निसर्गप्रेमी (Nature Lovers) रेहेकुरीच्या वनसफारीसाठी (Jungle Safari) आपली पावले या दिशेने वळवत आहे. या अभयारण्यात बागडणारे हरणाचे कळप हौशी पर्यटकांसाठी पर्वणी ठरत आहे.

नक्की वाचा : मोठी बातमी! मुंब्रा रेल्वे स्थानकाजवळ लोकल ट्रेनमधून पडून ५ जणांचा मृत्यू

सद्यस्थितीला जवळपास ४५० ते ५०० काळविटांचे वास्तव्य

महाराष्ट्र सरकारने अहिल्यानगर जिल्ह्यातील कर्जत तालुक्यात रेहेकुरी या गावालगत परिसरातील २.१७ चौ. किमी क्षेत्र २९ फेब्रुवारी १९८० रोजी रेहकुरी काळवीट अभयारण्य करीता घोषित केले. काळवीटाचे संरक्षण आणि संवर्धन उद्दिष्टे समोर ठेवून या अभयारण्याची स्थापना करण्यात आली होती. काळवीट हे हरिणांच्या कुरंग कुळातील प्रमुख हरीण आहे. नर काळवीट हा काळ्या रंगाचा असून मादी ही भुऱ्या रंगाची असते. येथील फलकावरील माहिती अनुसार काळवीट हा भारतीय संस्कृतीमध्ये महत्त्वाचे प्रतीक मानला जातो. सिंधू संस्कृतीच्या अवशेषांमध्ये तसेच मध्य भारतातील प्राचीन दगडी चित्रात काळविटाचे अस्तित्व आढळून असल्याचे नमूद आहे. वन विभागाच्यावतीने वन्यजीव सर्वेक्षणाच्या अनुसार रेहकुरी अभयारण्यात सद्यस्थितीला जवळपास ४५० ते ५०० काळविटांचे वास्तव्य असल्याचे दिसून आले आहे. १९८० साली हिच संख्या अवघी १५ ते २० पर्यंत मर्यादित होती. पर्यटन निधी अंतर्गत अनेक विकासकामे या रेहकुरी अभयारण्यात मार्गी लावत परिसराचे सुशोभीकरण करण्यात आले असल्याने कर्जत तालुक्याच्या वैभवात भर पडली आहे.

अवश्य वाचा : गृहकर्ज,वाहन कर्ज स्वस्त होणार;रिझर्व्ह बँकेने रेपो रेट घटवला

परदेशी पर्यटकाची लक्षवेधी संख्या (Rehekuri Blackbuck Sanctuary)

कर्जत शहरापासून रेहकुरी अभयारण्य अवघे ७ ते ८ किमी अंतरावर आहे. येथील जंगल हे शुष्क काटेरी वने या प्रकारात येते. खैर, हिवर, शिसवी, बाभळी, चंदन, बोर, घायपात प्रमुख वनस्पती आहेत. अभयारण्याचा बहुतांशी भाग गवताळ असल्याने येथील काळवीट आणि हरणांसाठी अन्नाचा प्रमुख स्रोत मानला जातो. या अभयारण्यात काळवीटसह हरीण, लांडगे, कोल्हे, तरस, चिंकारा, साळिंदर, मुंगूस, खोकड हे वन्य प्राणी तर धामण, नाग, अजगर, सरडे, घोरपड हे सरपटणारे प्राणी येथे बघायला मिळतात. परंतु रेहकुरी अभयारण्य हे काळवीटसाठी प्रसिद्ध असल्याने अनेक प्राणीमित्र तथा निसर्गप्रेमी संशोधन आणि अभ्यासासाठी या ठिकाणी मोठ्या संख्येने येत असतात. यामध्ये परदेशी पर्यटकाची संख्या लक्षवेधी ठरते. याच वाढत्या लोकप्रियतेमुळे रेहकुरी अभयारण्यचा समावेश पर्यटन विभागाकडे करण्यात येऊन त्या निधींद्वारे विशेष आमूलाग्र बदल करण्यात आला. तत्कालीन पालकमंत्री राम शिंदे यांनी २ कोटी रुपयांचे विश्रामगृह उभारले आहे. यासह अभयारण्याच्या परिसरात देखणी ३ कुटी उभारण्यात आले असून त्यामध्ये हौशी पर्यटक आराम करू शकतात. यासह परिसरात काळवीट, लांडगा, माकडाची शिल्पे उभारण्यात आली असून त्याबद्दल माहिती फलक प्रसिद्ध करण्यात आले आहे. यासह पर्यटकांसाठी अभ्यागत कक्ष आणि प्रसाधनगृह सुद्धा उभारण्यात आली आहे. यासह निसर्ग परिचय केंद्राची स्थापना करण्यात आली आहे. रात्री परिसरात पुरेसा उजेड प्रकाशाची सोय असल्याने परिसर पर्यटकांना भुरळ घालत आहे.

काळवीट हा एक देखणा आणि अस्सल भारतीय प्राणी आहे. याला स्थानिक लोक कृष्णमृग म्हणून सुद्धा संबोधन करतात. काळवीट कळपाने राहणारा प्राणी असून एका कळपात कमीतकमी १० आणि जास्तीतजास्त ३० पर्यन्त संख्या असू शकते अशी माहिती येथील वन परिक्षेत्र अधिकारी मारुती मुळे यांनी दिली. गवताळ व खुरटी झुडपे असलेल्या क्षेत्रात प्रामुख्याने काळविटांचे अस्तित्व आढळते. प्रौढ नराच्या पाठीचा रंग पूर्ण काळा किंवा राखाडी आणि पोटाकडील भाग पांढरा असतो. नराची लांबी १२० ते १३० सें.मी व उंची खांद्याजवळ ८० सें.मी आढळते. माद्या नरापेक्षा लहान असून त्यांना शिंगे नसतात. त्यांच्या पाठीचा रंग पिवळसर बदामी आणि पोटाचा भाग नराप्रमाणे पांढरट असतो. नरांना पीळदार आणि डौलदार शिंगे असतात. काळवीट हा जगातील एक वेगाने धावणारा प्राणी असून तो ताशी १०० किमी वेगाने धावू शकतो. काळविटांचे आयुष्यमान अंदाजे १२ ते १५ वर्षेच मर्यादित असते. काळवीट, हरीण यांच्यासह इतर प्राण्यांच्या संरक्षण आणि संवर्धनसाठी वनविभागाच्याद्वारे दररोज अभयारण्य आणि लगतच्या परिसरात जीप द्वारे रात्रगस्त (पेट्रोलिंग) करण्यात येत आहे. त्यामुळे परिसरात वन्यजीव शिकार आणि त्यांची हत्या तस्करी रोखण्यात यश मिळाले आहे. 

अभयारण्यामध्ये प्राण्यांना पिण्यासाठी पाण्याची व्यवस्था करण्यात आली आहे. यामध्ये २३ पाणवठे, ११ कुपनलिका, दोन विहीर अशी व्यवस्था आहे. प्राणी व पक्षी निरीक्षणासाठी पाच मनोरे आणि तीन लपणगृह आहेत. त्यामध्ये निरीक्षण करण्याचा मोठा विलक्षण आणि चित्तथरारक अनुभव पर्यटकांना मिळतो. या ठिकाणी पावसाचे पाणी साठविण्यासाठी रेन हार्वेस्टिंग सुविधा तयार करण्यात आली आहे. कर्जत शहरापासून अवघ्या ७ किमी असलेल्या रेहकुरी अभयारण्य काळवीट आणि हरणासाठी महाराष्ट्रभर प्रसिद्ध आहे. यासह विविध वन प्राणीचा वास्तव्य आणि त्यांचे दर्शन वनप्रेमीसाठी मोठी सुवर्णसंधीच ठरत असते. पर्यटकांच्या सुख-सुविधेसाठी नूतन विश्रामगृह असून यात १ सभागृह, ३ आरामदायी सूट असून त्यास माळढोक, काळवीट आणि चिंकारा असे नाव देण्यात आले आहे. नवीन वास्तूच्या समोर सुंदर प्रशस्त बाग यासह लाकडी शिल्प सारखा प्रतिक्षा कक्ष किंवा नयनरम्य वातावरणाचा आस्वाद घेता येईल असा सुंदर बैठक व्यवस्था असणारा निवारा उभारला आहे. त्या लगतच सारंग, कुरंग आणि तनमोर या तीन पर्णकुटी आहेत. याकडे जाणाऱ्या रस्त्याच्या दुतर्फा  विविध फुलझाडांची लागवड करण्यात आली आहे.